Hemaferez ( Hemapheresis- Hem:Kan, Apheresis:Ayırmak ); kanın bileşenlerine (komponent) ayrıldıktan sonra bir komponentinin alınıp, geri kalanının hastaya veya donöre geri verilmesi işlemidir.
Aferez İşlemi Basamakları
Bütün bu işlemler uygulanırken donör/hastaya replasman sıvıları, antikoagülan maddeler vb. ajanlara maruz kalmaktadır. Ayrıca donör/hasta kanı işlem boyunca vücut dışında kalmaktadır. Bu nedenlerle donör/hasta işlem boyunca yan etkiler ve komplikasyonlar açısından takip edilmelidir. Aferez hastalara ve sağlıklı bireylere (donörlere) yapılabilmektedir. Bu işlemlerin uygulandığı hasta yelpazesinin de çok geniş olduğu düşünülürse aferezde hemşirelik işlevlerinin önemi daha da ön plana çıkmaktadır. Aferez işlemleri amacına göre farklı isimler almaktadır.
Uzaklaştıran Ürün Tipine Göre Aferez İşlemi Tipleri
1) Hücre uzaklaştırması ( Sitaferez)
Granülosit Aferezi
Lenfosit Aferezi
Kök Hücre Aferezi
2) Plazma: plazmaferez ( terapötik veya plazma elde etmek için )
3) Seçici Aferez
Aferez Merkezleri Hakkında Sağlık Bakanlığı Yönetmeliğine ( 10 Mart 2010 Resmi Gazetede Yayınlanmıştır ) göre de aferez ünitesinde hemşire görev almalıdır.
Ruhsat Alınabilmesi için Gerekli Elemanlar
Aferez işlemleri için bir ön hazırlık gerekmektedir. Donör/hastaya öncesinde her işlem için değişebilen kan tetkikleri ( hemogram, kanama diatezleri, serolojik testleri. biyokimya yapılmalıdır. Acil durumlar için acil ilaçlarımızın ve malzemelerimizin eksiksiz ve çalışır durumda olması gerekmektedir. Özellikle damar yolu iyi olmalıdır. Aferez işlemi için belli miktarda akım ( en az 40 ml ) sürekli olarak sağlanmalıdır. Bazı durumlarda aferez işleminin süreklilik gerektirdiği de düşünülecek olursa Santral Venöz Kateter takılması gerekecektir. İşlemimize uygun cihazımız ve aferez kitimizin de önceden hazır bulunması gerekmektedir.Aferez işlemleri ünitede yapılabileceği gibi gerektiğinde yoğun bakım ünitesinde yada hasta başında da yapılabilir. İşlem sırasında kullanılacak olan replasman sıvılarının da hazır bulunması gerekmektedir.
Aferez Uygulamasında Replasman Sıvısı
Plazma değişimi yapılan hastalarda uzaklaştırılan sıvının yerine kullanılır. Onkotik basıncı sağlar. (Onkotik basınç: Plazma proteinlerinin sağladığı ve sıvıyı kapiller içinde tutmaya çalışan basınç.) Ayrıca sıvı kaybını yerine konması sağlayan sıvıdır. Buna ek olarak:
Bu amaçlar için kullandığımız replasman sıvıları şunlardır:
1) 5% albumin
2) Taze donmuş plazma: (TDP): kullanım alanı Trombotik trombositopenik purpura (TTP), karaciğer yetmezliği, koagülopati
3) İzotonik Sodyum Klorür
4) HES
Replasman sıvılarının yanında işlenen kanın koagülasyonunu önlemek için antikoagülan (ACDA) ve heparin de kulanılmaktadır.
Aferez ile İlişkili Komplikasyonlar ( Yan Etkiler )
Aferez işlemi sırasında donör/hastada gelişebilecek komplikasyonların sebeplerini bildiğimizde, doğru önlemleri alabiliriz, gerektiğinde etkili ve zamanında müdahale gerçekleştirebiliriz, işlemin amacına uygun şekilde sonuna kadar devamını sağlayabiliriz. Aferez komplikasyonuna sebep olabilecek başlıca nedenler şunlardır:
Damar yolu ile ilişkili, dolaşım sistemi ile ilişkili, sitrat toksisitesi ile ilişkili, alerjik reaksiyonlar, solunum bozukluğu ve nefes darlığı, ilaç farmakodinamisinde bozulma, travmatik hemoliz, infeksiyonlar, lenfosit- koagülasyon faktörleri- plazma protein deplesyonu, afereze bağlı ölüm.
Aferez işlemi sırasında gelişebilecek olan komplikasyonları şiddetlerine göre de sınıflandırabiliriz:
1.Derece- Hafif : tıbbi müdahale gerektirmez.Ağız çevresi parestezisi, ağız çevresi ve yüzde uyuşukluk, hapşırmak, dudakları çiğnemek
2.Derece- Orta: aksaklık ve hasta konforu için müdahale yapılabilir. Eller-ayaklar ve göğse ilerleyen parestezi, titreme, bulantı-kusma, abdominal kramp, baş dönmesi, hafif hipotansiyon, huzursuzluk.
3.Derece-Şiddetli: işlem sonlanır, durumunda kritik değişiklik vardır.Kas krampları, şiddetli abdominal kramp, tremör, mesane inkontinansı, ölüm korkusu, bulanık veya çift görme, bilinç kaybı.
4.Derece- Ölümcül: işlem sırasında veya 24 st içinde ölümle sonuçlanır. Afereze bağlı ölümden ziyade kendi hastalığıyla ilgili olarak ölüm olabilmektedir.
Komplikasyonları şiddetlerine göre sınıflandırma kriterleri en çok arşivleme ve dökümantasyon işlemlerinde bize yararlı olmaktadır.
Aferez işlemlerinde kayıt sistemi de önemli bir yere sahiptir. Donör/hastanın geliş sıklığının takibi, bir sonraki randevularının belirlenmesi ve verilerimizin toplanması için önemlidir. Ayrıca takiplerimizin ve müdahalelerimizin standardizasyonu ve uygunluğu için yan etki kriterlerimizin belirlenmiş olması ve aldığımız yanıtların kontrol edilebilmesi için de kayıtlarımızın belirli bir çerçevede tutulması gerekmektedir. Bu nedenle önceden belirlenmiş kriterlerimizin yazılı halde elimizde bulunması gerekmektedir.
Bu geniş perspektifte Aferez Hemşirelik işlevlerini toparlamak gerekirse:
AFEREZ SORUMLU HEMŞİRESİNİN GÖREV TANIMLARI
AFEREZ UYGULAMALARINDA HEMŞİRENİN GÖREV TANIMI
Sonuç: Aferez merkezlerinde hemşireye ihtiyaç olmadığı düşüncesi çok yaygındır. Son zamanlarda terapötik aferez merkezleri ile ilgili yapılan düzenlemeleri yasaların da desteklemesi ile bu konudaki yargılar da değişmeye başlamıştır. Bu düzenlemeler hem aferez merkezlerinin düzenlenmesi hem de eleman istihtamında aferez birimlerinin rahatlatmaya başlamıştır. Hastalara da hizmet veren aferez ünitelerini kliniklerin dışında tutmak mümkün değildir. Aferez işlemi temelde teknik bir işlem olarak değerlendirilmektedir.Unutulmamalıdır ki işlem sırasında maruz kalınan uygulamaların sonucunda hayati tehlike riskini taşıyan komplikasyonlar ve tedavi uygulamalarını da içermektedir. Donör/hasta fiziksel değerlendirmesi, kişiler arası iletişim becerisine sahip, ilk yardım, CPR deneyimi ve niteliklerine sahip olmalıdır. Bu ünitelerde görevlendirilecek olan hemşirelerin hematoloji klinik bilgisine sahip olması tercih edilmelidir.
Kaynaklar:
Uzm. Hemş . Ülkü KAFTANCIOĞLU
2011 Tüm Hakları Saklıdır. Yazarın izni olmadan herhangi makale, yayın ve sitede yayımlanamaz…
Yorum Yok